Trong suốt chiều dài lịch sử dân tộc, Phật giáo không chỉ hiện diện như một tôn giáo gắn bó với đời sống tinh thần của nhân dân, mà còn là dòng chảy hòa nhập với vận mệnh quốc gia, dân tộc. Trên mảnh đất Hùng Thắng, chùa Bạch Đa (thôn Dương Áo) là minh chứng sinh động cho sự gắn kết ấy – một ngôi chùa không chỉ là chốn tâm linh mà còn là căn cứ cách mạng, nơi hun đúc tinh thần yêu nước, để lại dấu ấn sâu đậm về đạo lý “hộ quốc an dân” của đạo Phật. Trong chuyên mục: Đất và người Hùng Thắng hôm nay, chúng tôi chuyển tới quý vị và các bạn nội dung này, mời quý vị và các bạn cùng nghe.
Theo các tài liệu còn lại, chùa Bạch Đa được khởi dựng từ thế kỷ XVII. Khi mới xây dựng, chùa là một công trình có quy mô khá lớn, nổi bật với thượng điện, nhà tổ, nhà bia… Đây là nơi nhân dân thôn Dương Áo và các vùng lân cận gửi gắm niềm tin, khát vọng về cuộc sống thanh bình. Tuy nhiên, năm 1952, thực dân Pháp đã cho nổ mìn phá hủy chùa. Toàn bộ kiến trúc hầu như bị san phẳng, chỉ còn lại một cổng chùa nhỏ. Đến những năm 2001 – 2002, bằng sự chung sức, đồng lòng của nhân dân, chùa Bạch Đa được phục dựng trên nền xưa móng cũ. Kiến trúc hiện nay gồm tòa Tam bảo, nhà thờ năm vị sư tổ và nhà bia ghi công đức. Tòa Tam bảo có kết cấu chữ “đinh”, với năm gian tiền đường, ba gian chuôi. Bộ vì nóc mái là khung giá chiêng vững chãi. Nơi đây vẫn lưu giữ tấm bia ký Hưng công chùa Bạch Đa – ghi lại việc quan viên, hương lão xã Dương Áo cùng các tín đồ đóng góp công sức xây dựng chùa vào niên hiệu Chính Hòa năm 1699. Trong chùa hiện còn 14 pho tượng Phật có niên đại từ thế kỷ XVII – XIX, cùng bốn ngôi tháp mộ sư tổ. Những hiện vật này không chỉ mang giá trị nghệ thuật, tâm linh, mà còn là bằng chứng sống động cho bề dày lịch sử của vùng đất.
Nếu như trong thời bình, chùa là nơi cầu an, nơi giữ gìn đạo lý, thì trong những năm tháng gian lao kháng chiến chống thực dân Pháp, chùa Bạch Đa lại mang một diện mạo khác: trở thành căn cứ cách mạng quan trọng. Tại khu vực nội tự và hậu cung, du kích và nhân dân đã đào nhiều hầm bí mật nối thông nhau, được bao bọc bởi lũy tre xanh quanh vườn chùa. Đây là nơi che giấu, bảo vệ cán bộ, bộ đội Quang Trung đóng quân, chuẩn bị lực lượng cho những trận đánh. Không chỉ là nơi trú ẩn, chùa còn góp phần trực tiếp cho kháng chiến. Một quả chuông đồng nặng 150kg đã được nhà chùa hiến tặng để quân giới chế tạo vũ khí. Trong ký ức của người dân địa phương, đây là biểu tượng rõ ràng nhất của tinh thần “thà hy sinh của quý để bảo vệ đất nước” mà ngôi chùa đã gửi gắm.
Ngày 20-9-1952, trong một trận càn ác liệt, thực dân Pháp tràn vào chùa nhằm tiêu diệt lực lượng kháng chiến. Lúc ấy, sư trụ trì Thích Thanh Lãng, đồng thời là Chủ tịch Hội Tăng già cứu quốc huyện Tiên Lãng, đã nhanh trí báo tin, giúp cán bộ và nhân dân rút lui kịp thời. Ngài chấp nhận ở lại, bị giặc bắt và tra tấn đến chết. Sự hy sinh của Thích Thanh Lãng đã trở thành biểu tượng bất khuất, ghi dấu ấn sâu đậm trong lịch sử đấu tranh cách mạng của quê hương.
Với những giá trị đặc biệt cả về văn hóa – lịch sử – cách mạng, năm 2007, chùa Bạch Đa được xếp hạng Di tích lịch sử kháng chiến cấp thành phố. Đây không chỉ là niềm tự hào của nhân dân Hùng Thắng, mà còn là “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống yêu nước cho thế hệ trẻ. Ngày nay, ngôi chùa đã trở thành điểm đến tâm linh quen thuộc của bà con trong vùng. Trong mỗi dịp lễ hội, tiếng chuông chùa vang lên ngân nga, như lời nhắc nhở về đạo lý nhân nghĩa, như tiếng vọng của cha ông về tinh thần kiên cường bất khuất.
Trải qua hơn ba thế kỷ, chùa Bạch Đa không chỉ lưu giữ những dấu tích kiến trúc, những pho tượng cổ, những tấm bia đá, mà còn giữ trong lòng nhân dân những câu chuyện bi hùng về tinh thần yêu nước. Đó chính là sự hòa quyện giữa đạo và đời, tâm linh và lịch sử, niềm tin và ý chí đấu tranh, để từ đó bồi đắp sức mạnh tinh thần cho cộng đồng. Hôm nay, trong công cuộc xây dựng và phát triển quê hương, chùa Bạch Đa tiếp tục là điểm tựa tâm linh của nhân dân. Mỗi mái ngói, bức tường chùa không chỉ là di sản kiến trúc, mà còn là lời nhắc nhở lớp lớp thế hệ hãy biết sống tốt đời, đẹp đạo, góp sức xây dựng quê hương giàu đẹp. Ngôi chùa ấy – bằng cả giá trị tâm linh và lịch sử – đã, đang và sẽ mãi mãi là biểu tượng của tinh thần hộ quốc an dân trên mảnh đất ven biển Hùng Thắng